Rycerski Aleksander (1825–1866), malarz, konserwator obrazów. Ur. 15 XI we wsi Speranda (w Sandomierskiem), pochodził z rodziny szlacheckiej, był synem Jana Kazimierza (w chwili zapisu R-ego na studia – urzędnika) i Julianny z Zawadzkich.
Po ukończeniu gimnazjum w Radomiu R. wstąpił w r. 1844 do nowo powstałej Szkoły Sztuk Pięknych (SSP) w Warszawie (w księdze wpisowej podano, że będzie mieszkał u kuzyna Józefa Szweykowskiego). Studiował w l. 1844–8 pod kierunkiem Ksawerego Kaniewskiego i Rafała Hadziewicza (uchodził za jego ulubionego ucznia). Kolegami jego byli m. in. Ignacy Gierdziejewski, Wojciech Gerson, Franciszek Kostrzewski. Gerson, po latach, wspominał kolegę z okresu studiów: «R. butny karmazyn, blondyn, jasny, młodo łysiejący o sumiastych wąsach, energicznie umiał się rozprawiać z przeciwnikami». Po ukończeniu studiów i uzyskaniu patentu w r. 1849 R. osiadł w Warszawie. Na zaproszenie mecenasa sztuki i kolekcjonera Tomasza Zielińskiego wraz z Gersonem i Marcinem Olszyńskim przebywał (w lecie 1849) w jego domu w Kielcach. Młodzi artyści robili stamtąd wycieczki krajoznawcze w okolice. R. zajmował się kopiowaniem obrazów i pracami konserwatorskimi dla galerii Zielińskiego (w zbiorach Zielińskiego były jednak jedynie szkice R-ego). Możliwe, że z polecenia Zielińskiego R. wykonał dla Józefa Ignacego Kraszewskiego kopię rysunkową portretu damy polskiej wg A. R. Mengsa, oznaczonego jako portret poetki Elżbiety Drużbackiej, i kopię portretu szkoły holenderskiej – jako portret poetki Zofii Oleśnickiej.
R. uprawiał głównie malarstwo religijne, malował także portrety i typy ludzkie o charakterze rodzajowym. Podejmował się często prac konserwatorskich, przeważnie dla kościołów. W czasie restauracji w r. 1851 kościoła Sakramentek na Nowym Mieście w Warszawie odnowił «malowidła na murze». W l. 1856/7, wraz z Ignacym Ważniewskim, odrestaurował piękne freski i obrazy w kościele w Porycku, majątku Czackich na Wołyniu. Podobno restaurował też malowidła w kaplicy św. Antoniego w kościele na Jasnej Górze w Częstochowie. R. malował obrazy sztalugowe dla kościołów, jak Święty Jan Chrzciciel chrzczący Chrystusa (1858) dla kościoła w Fałkowie (pow. konecki), Święty Łukasz i Matka Boska Różańcowa (1859) w kościele w Skórkowicach (pow. opoczyński), obraz ołtarzowy dla kościoła w Węgrowie, 3 obrazy (m. in. Święta Magdalena) dla kościoła w Radomsku. Namalował też kilka portretów, wśród nich Autoportret, Portret ojca artysty, Portret Alojzego Romanowskiego, a także obrazy rodzajowe, jak Babka krakowska ucząca wnuka różańca, Góralka, Staruszka z książką czy Wieśniaczka oparta na dzbanie. Przypuszczalnie zwiedził Kraków, gdyż Swieykowski wymienia obraz R-ego Wnętrze kaplicy na Wawelu.
W r. 1858 był R. (wraz z Józefem Simmlerem, Gersonem, Kostrzewskim, Józefem Szermentowskim) jednym z inicjatorów utworzenia w Warszawie tow. sztuk pięknych. R. «tak gorąco wziął do serca myśl założenia Tow. Sztuk Pięknych, iż na chwilę mandat do przedsięwzięcia starań wahał się pomiędzy nim a Schouppém» (Gerson), ostatecznie zorganizowanie towarzystwa powierzono Alfredowi Schouppé. R. został członkiem rzeczywistym Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP).
W r. 1860 podjął się R. większej pracy w Kielcach, a mianowicie restauracji plafonów warsztatu Dolabelli w Pałacu Biskupim. Prace w Kielcach, wykonywane przy współudziale Telesfora Borkowskiego, zajęły R-emu co najmniej dwa lata, gdyż jeszcze 17 VIII 1862 „Kurier Warszawski” donosił, że «pan Rycerski wyjechał do Kielc w interesie Zamku po Biskupiego». Oprócz prac konserwatorskich R. uzupełniał i domalowywał niektóre partie dekoracji, namalował kopie obrazów Dolabelli, m. in. „Sesja pod namiotem”, „Królewicz Władysław przyjmuje komisarzy polskich i szwedzkich”, „Sąd nad arianami”, „Pożar Moskwy”, a także portretów biskupów Jakuba Zadzika, hetmana Stanisława Koniecpolskiego i kanclerza Jerzego Ossolińskiego. R. kilka razy brał udział w wystawach krajowych: w r. 1855 na wystawie w Warszawie, w r. 1858 na wystawie krajowej sztuk pięknych w Warszawie, w r. 1858 w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Krakowie i w TZSP (w r. 1862, 1865).
R. wziął udział w powstaniu 1863 r., po jego upadku emigrował do Francji. Osiadł w Paryżu. Nadal malował obrazy wzorując się na malarstwie historycznym P. Delaroche’a. Zapewne pod jego wpływem powstał obraz R-ego Rozpusta Rzymian, który był wystawiony w Salonie paryskim. R. zmarł «wśród wytrwałej pracy» (B. Zaleski) 30 XI 1866 w Paryżu. Pochowany był początkowo na Montmartrze, potem został przeniesiony na cmentarz w Montmorency; inskrypcję na grobie powtórzono w języku francuskim.
Z nekrologów i wspomnień pośmiertnych nie wynika, aby R. założył rodzinę.
Po śmierci R-ego jakieś jego obrazy były pokazane na wystawie publicznej obrazów w Płocku w r. 1872. Brat artysty Feliks Rycerski ofiarował w r. 1883 kopie obrazów Dolabelli Zachęcie, jedna z nich została pokazana na wystawie TZSP w r. 1884, zaś w r. 1892 wystawiono tamże Portret własny artysty. Jego obrazy były też na dwóch wielkich retrospektywnych wystawach: w r. 1894 na Wystawie Sztuki Polskiej we Lwowie i w r. 1898 na Wystawie retrospektywnej w Warszawie.
Obrazy R-ego znajdują się w Muz. Narod. w Warszawie (olejne: Portret starszego mężczyzny i Autoportret, w dziale grafiki jest litografia kopii Rycerskiego z Dolabelli portretu Fabiana Birkowskiego wykonana przez H. Hischela), w Muz. Narod. w Poznaniu (Staruszka nad książką, 1850, olejny), w Muz. Narod. w Krakowie (Portret mężczyzny w białym mundurze, 1862, olejny). W IH PAN, w kamienicy książąt Mazowieckich w Warszawie, jest kopia pędzla R-ego „Sądu nad Arianami” Dolabelli.
Autoportret (olejny, własność Muz. Narod. w W.); Podob. R-ego przez Franciszka Tegazzo w: „Kłosy” 1867 s. 197; – Grajewski, Bibliogr. ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki; Krótkie wzmianki o malarzach pol.; Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., IV 24 (Kielce); Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler (Z. Batowski); Antoniewicz, Katalog Wystawy Sztuki Pol. 1764–1886; Katalog zabytków sztuki w Pol., III z. 4 s. 34, 36; Kraszewski, Catalogue d’une Collection, s. 25, 217; Malarstwo pol. od XVI do XX w. Katalog; [Piątkowski H.], Katalog zbiorów Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, W. 1925; Wiercińska, Katalog prac TZSP; – Cmentarz polski w Montmorency, W. 1986; [Gerson W.], Jednodniówka. Pamięci profesorów i kolegów b. Szkoły Sztuk Pięknych z wydziału malarstwa i rzeźby z roku 1847, W. 1897; Gerson W., Lat temu czterdzieści, „Tyg. Illustr.” T. 2: 1898 nr 30 s. 578; Jakimowicz I., Tomasz Zieliński, kolekcjoner i mecenas, „Studia z Hist. Sztuki” T. 15: 1973; Jakimowicz-Ryszkiewicz, Szkoła Sztuk Pięknych; Kozakiewicz-Ryszkiewicz, Warsz. „cyganeria”; Wiercińska, Tow. Zachęty; Wiśniewski J., Dekanat opoczyński, Radom 1913 s. 150; tenże, Monografia dekanatu koneckiego, Radom 1913 s. 70; Zaleski B., Zmarli na wychodźstwie od 1861, „Roczn. Tow. Hist.-Liter. w Paryżu” 1866 s. 356; – „Gaz. Warsz.” 1855 II półr. nr 218; „Kłosy” IV 1867 s. 197 (nekrolog); „Kur. Warsz.” 1862 nr 161, 1883 nr 190b; „Tyg. Illustr.” 1865 t. 2 s. 202, 1867 s. 17–18, 232, 1872 t. 1 s. 202; – Arch. PAN: III–2, zespół Z. Batowskiego; IS PAN: Mater. do Słownika Artystów Pol.; – Informacje Muz. Narod. w W. i Muz. Narod. w Kr.
Róża Biernacka